VERDRINGING

In en vlak na de oorlog ja, toen schijnt er meer vraag naar boeken geweest te zijn dan aanbod, onder meer vanwege papierschaarste. Ook alweer bijna driekwart eeuw geleden. Toen groeide de welvaart en steeg het opleidingsniveau en daarmee zowel gezinsinkomen als geletterdheid. Rond de eeuwwisseling de piek in boekenconsumptie. Ook toen werd geklaagd over overproductie, maar het maakte weinig uit, want van genoeg boeken werden tienduizenden en honderdduizenden exemplaren verkocht – en wat niet verkocht werd, belandde in de ramsj. Verdiende je ook nog weer wat mee. Generaties hebben leren lezen via De Slegte en andere opruimers.

Maar als ik afga op de geluiden die ons vanuit de boekhandel bereiken, is er nu een waarachtig overaanbod ontstaan. Afwachten is nog of dit structureel is – het kán zo zijn dat de schrijvers ongemeen actief waren en hun uitgevers de afgelopen maanden ongemeen ongericht in het op de markt brengen van al die vaak zeer fraaie producten van de geest. Boekverkopers weten niet waar ze al die boeken moeten neerzetten. Sommigen zijn ertoe overgegaan de boeken gewoon maar op hun kant tegen elkaar aan op tafel te zetten, omdat voor een ‘frontale presentatie’ (de omslagen naar boven) geen ruimte is.

Dat was nog tot daaraan toe, als bij al dat aanbod de vraag ook gegroeid zou zijn. Dat lijkt helaas niet het geval. Gevolg: een sterk gedaalde verkoop per gemiddelde titel. Dit najaar verschenen alom bijvoorbeeld prachtige romans, lovend besproken vaak in de media (al worstelden en worstelen die ook met het overaanbod). Hetzelfde in andere genres, zoals kookboeken: een paradijs aan prachtige nieuwe culinaire werken wacht op de kopers, die door dat aanbod geïntimideerd lijken.

Deze ontwikkeling gaat niet alleen negatief inwerken op de inkomsten van boekverkopers, uitgevers en schrijvers (en bedenk hierbij dat ook het gekrompen ramsjkanaal voor al de niet verkochte boeken geen plek meer heeft), het veroorzaakt ook een vergrote selectiviteit bij de inkoop van de komende voorjaarstitels. Dat leidt tot twijfelachtige exploitaties in 2018: hoeveel economische basis is er voor boeken waarvan ‘bij aanbieding’ landelijk maar honderd of tweehonderd exemplaren besteld worden? Kun je als uitgever sommige boeken maar beter níét uitgeven? Waarschijnlijker is dat niet het aantal titels zal afnemen, maar de oplage per titel. Daar hoort dan een hogere winkelprijs bij (vanwege hoge kostprijzen), met gevolgen voor de belangstelling bij de koper, of wel (bij gelijk blijvende prijzen) een lagere marge.

Oef!

Er gaan bij boekhandelsgroepen al geluiden op om met vooral de grotere uitgeverijen afspraken te maken over selectie vooraf van kansrijke titels, ten koste van al die andere, waarbij ook de spreiding over het jaar sterker zal worden afgedwongen. Misschien is dat zo gek nog niet, als uitgevers gedwongen worden niet als kippen zonder kop zonder afstemming met concurrenten grote hoeveelheden nieuwe boeken op de markt te slingeren.

Maar je kunt als uitgever moeilijk je schrijvers uitleggen dat hun boeken een half jaar moeten wachten tot er ruimte is in de media en de winkels. Laat staan dat ze misschien een wat minder geslaagd boek binnen hun oeuvre in een la moeten leggen, en aan een nieuwe moeten beginnen. Creativiteit laat zich niet beteugelen, noch de drang datgene wat je geschapen hebt in de wacht te zetten.

Er is bij een gelijkblijvend aanbod maar één oplossing: vergroting van de vraag naar boeken. Ga daar maar eens aan staan. Misschien stuit de nieuwe directeur van de CPNB (de huidige maakte zijn vertrek bekend) hier op een ei van Columbus. ‘Neem vaker een boekje mee.’ Misschien besluit de nieuwe regering snel een manier om het leesonderwijs te verbeteren en te intensiveren. Misschien worden Netflix en social media bij wet verboden, zodat we niks meer te doen hebben ’s avonds. Misschien besluiten schrijvers langdurig te staken. Misschien gaan er wat uitgeverijen hun activiteiten verleggen (onroerend goed?), of écht selectief worden.

Misschien moet deze column met dat rotwoord maar eens eindigen: misschien!